Φρούρια - Οχυρώσεις | Φορέας Διαχείρισης Δρυμού Πάρνηθας

Φρούρια – Οχυρώσεις

Στην Κοιλάδα Καμπόλη, στη δυτική πλευρά της Πάρνηθας και στις τελευταίες πλαγιές της υψώνεται φρούριο με την ονομασία «Κοκορέμι» (υψόμετρο 318 μ.). Πρόκειται για μικρό αμυντικό έργο με ιδιότυπη κατασκευή, χτισμένο κατά το ισοδομικό σύστημα με ωοειδές σχήμα. Σε πολλά σημεία το πάχος του τείχους είναι 1,90 μ. έως 2,30 μ. Η εσωτερική διάμετρος είναι 12 μ. και η εσωτερική περιφέρεια του, 60 μ. Μία πύλη πλάτους 1,10 – 1,30 μ. βρίσκεται νοτιοδυτικά προς το χάνι Καμπόλη.
Απέναντι από το Κοκορέμι βρίσκεται ένα φρούριο του Δήμου Οίου, γνωστό σήμερα ως «Κάστρο» και ανάγεται στον 5ο αιώνα. Είναι χτισμένο σε απότομο βράχο (υψόμετρο 532 μ.) και φέρει κεντρικό κυκλικό πύργο διαμέτρου 6 μ. Το φρούριο σήμερα βρίσκεται σε ερείπια και με βάση αυτό συμπεραίνεται ότι το πάχος του εσωτερικού τοίχου είναι 2 περίπου μέτρα και έχει πολυγωνικό σχήμα, ενώ τα εξωτερικά τείχη κτισμένα με αργολιθοδομή έχουν πλάτος 2,5 – 3 μ. Το συνολικό μήκος του εξωτερικού τείχους είναι 1,20 μ.
Μετά την επιστροφή στο Χάνι Καμπόλη και παίρνοντας την οδό η οποία οδηγεί στα Δερβενοχώρια συναντάμε το «Κάστρο του Κορυνού» χτισμένο 1 χλμ. βορειοδυτικά του χωριού Κοκκίνι και δυτικά της θέσης «Κρέμεζα». Είναι χτισμένο σε τοποθεσία της Πάρνηθας η οποία ονομάζεται Μεγάλο Βουνό σε υψόμετρο 520 μ. Έχει μήκος 90 μ. και βρίσκεται χτισμένο σε απότομο βράχο.
Στο οροπέδιο των Δερβενοχωρίων και δυτικά του χωριού Πράσινο (παλαιότερα Καβάσιλα) σώζονται τα ερείπια του σημαντικού φρουρίου του Πανάκτου (υψόμετρο 714 μ.). Ο ευρύτερος χώρος του οροπεδίου που σήμερα ανήκει στο Νομό Βοιωτίας, αποτέλεσε σημείο τριβής μεταξύ Αθηναίων και Θηβαίων. Το μήκος του φρουρίου υπολογίζεται κατά τον Ι. Σαρρή σε 280 μ. και το πλάτος 70 μ. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο το φρούριο κατελήφθη από τους Θηβαίους με προδοσία και υπήχθη στην περιοχή της Τανάγρας. Το 421 π.Χ. επεστράφη στους Αθηναίους, αφού όμως προηγουμένως οι Θηβαίοι το κατεδάφισαν. Από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα υπολογίζεται ότι τα τείχη του φρουρίου χρονολογούνται στον 6ο π.Χ. αιώνα. Υπάρχει αντιγνωμία μεταξύ των ιστορικών αν το φρούριο της Πανάκτου τοποθετείται στο οροπέδιο των Δερβενοχωρίων ή κοντά στο δρόμο της Κάζας, εκεί που είναι το διατηρούμενο σήμερα σε καλή κατάσταση εντυπωσιακό φρούριο των Ελευθερών (διαστάσεων 280×150 μ.). Ίσως οι διαφωνούντες, με την πραγματική θέση του φρουρίου του Πανάκτου να εντυπωσιάστηκαν τόσο από το διατηρημένο σε καλή κατάσταση φρούριο των Ελευθερών που ταυτόχρονα αδιαφορούσαν για το καταστραμμένο από τους Θηβαίους Πάνακτο, του οποίου λίγα ερείπια σώζονται.
Δυτικά του δρόμου προς το φρούριο της Φυλής, στην άκρη απότομου βράχου, σε υψόμετρο 548 μ. διακρίνεται σήμερα και ένα φρούριο στη θέση «Φαλέμι». Υπάρχουν μόνο τα θεμέλια του χτισμένα με αργολιθοδομή. Έχει μήκος μόνο 27 μ. και η κατασκευή του φαίνεται αρχαιότερη του φρουρίου της Φυλής.
Σε υψόμετρο 687 μ. πάνω από την πηγή της Αγίας Παρασκευής, στους νότιους πρόποδες της Πάρνηθας, στα βόρεια – βορειοδυτικά της σημερινής Χασιάς βρίσκεται το αρχαίο φρούριο της Φυλής. Τα τείχη του φρουρίου είναι χτισμένα με ακατέργαστους και πολυγωνικούς λίθους και εκτείνονται μέχρι το φρύδι της κορυφής, ακολουθώντας το έδαφος στη βόρεια, ανατολική και μέρος της νότιας πλαγιάς του λόφου. Η δυτική πλευρά και μέρος της νότιας δεν έχει τειχιστεί, γιατί οι απότομοι βράχοι αποτελούσαν από μόνοι τους μία ισχυρή φυσική οχύρωση. Έχει πλάτος 30 μ. και μήκος περίπου 100 μ. και ενισχύεται στις γωνίες με πύργους. Το φρούριο χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ. Έχει ακανόνιστο ελλειπτικό σχήμα και οι τοίχοι του σε μερικά σημεία διατηρούνται σε μεγάλο ύψος. Το πάχος των τοίχων είναι 2,75 μ. Το φρούριο έχει 6 τετράγωνους πύργους και 1 στρογγυλό στη βόρεια γωνία του. Ο στρογγυλός είναι ο επιβλητικότερος όλων με διάμετρο λίγο μεγαλύτερη των 6 μ. Διαθέτει ωραία ισοδομική τοιχοδομία.
Στα νότια και τα ανατολικά του σωζόμενου φρουρίου της Φυλής υπήρχαν μέχρι τις αρχές του αιώνα, τα ερείπια τριών πύργων, πάνω στους χαμηλούς λόφους, που φθάνουν μέχρι τη θέση «Καλαμαρά». Οι πύργοι αυτοί θα πρέπει να χρησίμευαν κυρίως σαν αντερείσματα του παλαιότερου φρουρίου του 5ου αιώνα π.Χ. με το οποίο θα αποτελούσαν ένα ενιαίο αμυντικό σύστημα (ΠΑΕ 1900 48).
Μεταξύ των θέσεων Τσουγκράτι και Μαζαρέκα υψώνεται σε κορυφή ύψους 737 μ. πύργος, ο οποίος φέρει την ονομασία «Πυργάρι». Είναι τετράγωνος χτισμένος κατά τον ισοδομικό τρόπο με διαστάσεις 8×8 μ. Βρίσκεται σε δύσβατη τοποθεσία και είναι ερειπωμένος. Ένα μέρος του σώζεται στη βόρεια πλευρά του. Ο πύργος διαιρείται σε εσωτερικούς τοίχους με τέσσερεις άνισους τετράπλευρους χώρους και δεν διακρίνεται είσοδος.
Περίπου 8,5 χλμ. βόρεια – βορειοανατολικά από το φρούριο της Φυλής σε υψόμετρο 814 μ. βρίσκεται ένας πύργος ίδιων διαστάσεων με το «Πυργάρι». Πρόκειται για τον πύργο του Λοιμικού, την ονομασία του οποίου φέρει η ομώνυμη κοιλάδα και η ευρύτερη δασική περιοχή διακατεχόμενη από τους Μενιδιάτες. Είναι τετράγωνος 8×8 μ. και σώζεται με έξι (6) σειρές ισοδομικής τοιχοποιϊας. Αποτελείται από πέτρες λαξευμένες ή ελαφρά λειασμένες. Το ύψος του φθάνει τα 3,5 μ. και η είσοδός του είναι από την ανατολική πλευρά. Είναι χωρισμένος εσωτερικά με τρία άνισα τμήματα, που το ένα είναι γεμισμένο με πέτρες μέχρι την κορυφή. Στο μικρότερο από αυτά παρατηρείται είσοδος σε ύψος 1,30 μ. από το έδαφος. Από εδώ εισέρχεται κανείς στο διπλανό και μεγαλύτερο τετράπλευρο χώρο που βρίσκεται σε ύψος 2,50 μ. Υποστηρίζεται ότι είναι φρυκτωρία ( πύργος από όπου στέλνονται σήματα). Η ανέγερση του πύργου του Λοιμικού τοποθετείται στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ.
Ένα γνωστό, από αρχαίες πηγές, φρούριο είναι το «Λειψύδριο». Βρίσκεται πιθανότητα στην περιοχή Μετόχι της Πάρνηθας. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι «υπέρ Παιόνης εστί» δηλαδή πάνω από τον αρχαίο δήμο των Παιονίδων. Από το φρούριο αυτό σώζονται ελάχιστα οικοδομικά λείψανα από ακατέργαστες πέτρες, σε μια εξαιρετικά δύσβατη τοποθεσία με την ονομασία «Κορακοφωλέζα» και πάνω από τη νότια όχθη του ρέματος Αγίου Γεωργίου (υψόμετρο 581 μ.). Γενικά το «Λειψύδριο» φέρει το χαρακτήρα της προσωρινότητας και κατασκευάστηκε για ειδικό σκοπό. Το μήκος του είναι 41,5 μ. από τα ανατολικά προς τα δυτικά και το πλάτος του 65 μ. Πολλά πήλινα κομμάτια καλύπτουν το έδαφος του φρουρίου που όπως δηλώνει και το όνομά του, είναι χτισμένο σε άνυδρη περιοχή.
Ένα άλλο εξαιρετικής σπουδαιότητας φρούριο ήταν το «Παλαιόκαστρο», που βρίσκεται σε υψόμετρο 506 μ. στην περιοχή της Δεκέλειας. Ελάχιστα ερείπια σώζονται σήμερα σε ένα χαμηλό λόφο και περιβάλλουν μία επιμήκη ελλειψοειδή έκταση στην κορυφή ενός λόφου, διαστάσεων 400×150 μ., πρόκειται για πρόχειρη κατασκευή. Στο βόρειο – βορειοδυτικό τμήμα του λόφου υπάρχει κομμάτι του προϊστορικού πολυγωνικού τείχους και ίχνη αναλημματικού τοίχου ενός δρόμου. Στη θέση αυτή έχουν βρεθεί όστρακα και ένας ψευδόστομος αμφορέας.
Ανατολικά, πάνω από την πηγή της Φυλής, αναφέρονται από Α. Σκιά ότι βρίσκονται στο φρύδι λόφου και καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση, «πολλοί αρχαίοι τοίχοι εκ μεγάλων αργών λίθων ή πολυγωνικοί αμελείς». Ο Α. Σκιάς θεωρεί ότι πιθανά πρόκειται για το φρούριο που κατέλαβε ο Θρασύβουλος.
Το φρούριο «Κατσιμίδι» είναι άλλο ένα οχυρωματικό έργο που βρίσκεται σε ύψος 849 μ., 3,7 χλμ. βόρεια από το Παλαιόκαστρο. Πολλοί ταύτισαν το Κατσιμίδι με το φρούριο της Δεκέλειας που είχε τειχίσει το 413 π.Χ. ο βασιλιάς Λακεδαιμονίων Άγις. Πρόκειται για ένα σχετικά μικρό οικοδόμημα με διαστάσεις 8,5×7,5 μ. που χρησίμευε προφανώς σαν παρατηρητήριο. Όλη η περιοχή είναι σήμερα διάσπαρτη με κεραμικά και μελαμβαφείς κεραμίδες οροφής. Χτισμένο σε άνυδρη τοποθεσία και μικρό σε μέγεθος ήταν πιθανότατα φρυκτωρία ή παρατηρητήριο.
Κοντά στο Λοιμικό υπάρχει πύργος – σκοπιά. Ανήκει με τον πύργο στο Τσουκράτι στο σύστημα σηματοδοτών της Πάρνηθας.
Στην κορυφή του λόφου Βελατούρι υπάρχει ένας κυκλικός πύργος διαμέτρου 8,70 μ. που μάλλον χρησιμοποιήθηκε ως φρυκτωρία ή παρατηρητήριο. Βρίσκεται στη δυτική – νοτιοδυτική πλευρά του λόφου και σε υψόμετρο 532 μ.
Στην κορυφή Κάστρο σε υψόμετρο 224 μ., βορειοανατολικά της Μαγούλας (έξω από τα όρια της Πάρνηθας) πάνω από το Χάνι Καμπόλη, υπάρχουν ερείπια αρχαίου τείχους (ύψους 2 μ.) και πύργου διαμέτρου 6,5 μ. Λέγεται και Πλακωτό καθώς και Χτήριο.
Στα ανατολικά του Δέματος, στο λόφο Πυργάθι υπάρχει ένας κυκλικός πύργος διαμέτρου 7,5 μ. που διατηρείται ακόμη και σήμερα σε ύψος 2 μ. Η τοιχοδομία του είναι η αργολιθοδομή στις δύο όψεις, με γέμισμα των κενών από μικρές πέτρες. Το εσωτερικό του είναι γεμάτο με πέτρες. Έχει γύρω του έναν ελλειψοειδή περίβολο, διαστάσεων 35×20 μ. Στον περίβολο του βρέθηκαν δύο κομμάτια από λαβές αγγείων που χρονολογούνται στο τέλος του 6ου – αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. Έξι κομμάτια αγγείων χρονολογούνται στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. – πρώτο τέταρτο του 3ου αιώνα π.Χ. Βρέθηκαν επίσης αρκετά κομμάτια από κυψέλες και δύο ρωμαϊκά λυχνάρια του 5ου – 6ου αιώνα μ.Χ. Ο πύργος μπορεί να χαρακτηριστεί ως παρατηρητήριο και σαν μία καίρια στρατηγική θέση που συνδέεται με το τείχος του Δέματος.